කඩදාසි හෝ මුද්‍රණ ශිල්පය නොතිබූ අතීතයේ විසූ විද්වතුන් තම තමන්ගේ දැනුම් සම්භාරය නොනැසී පවත්වාගෙන යැමටත්, බුදු හිමියන් වදාළ අසූ සාර දහසක්‌ ධර්මස්‌කන්ධය සහ වෛද්‍ය ශාස්‌ත්‍රය, නක්‌ෂත්‍රය, මන්ත්‍ර ශාස්‌ත්‍රය, ශාන්ති කර්මය වැනි විෂයයන් මතු පරපුරට උරුම කර දීමටත් මහත් වෙහෙසක්‌ දැරූහ. එහි ප්‍රතිඵලයක්‌ වශයෙන් පුස්‌ කොළයෙහි අක්‌ෂර ලිවීමේ කලාව බිහි විය.
ඝර්ම කලාපීය රටවල කප් රුක්‌ හා සමාන, තාල වර්ගයට අයත් ගස්‌ වර්ග රැසක්‌ සොබා ධර්මය විසින් දායාද කොට ඇත. තාල වර්ගයට අයත් ගස්‌ අතරින් පොල් ගසට හිමි වන්නේ අද්විතීය ස්‌ථානයකි. එසේ වුව ද තල්, තල, කිතුල්, පුවක්‌, ඉඳි,වැනි ගස්‌ වර්ග කෙරෙහි අප දක්‌වන සැළකිල්ල ප්‍රමාණවත් නොවන බව පෙනෙයි. සැඟවුණ ධන නිධාන වැනි මෙම ගස්‌ වලින් එදිනෙදා කටයුතු සඳහා හෝ ස්‌වයං රැකියා වශයෙන් හෝ ආදායම් උපදවා ගැනීමේ හෝ කිසිදු ක්‍රමානුකූල වැඩ පිළිවෙළක්‌ නැති බව පෙනෙයි. මෙම ගස්‌ වර්ග ස්‌වාභාවිකව වැඩෙනවා විනා, වගාවක්‌ වශයෙන් කරන්නේ ද නැත. විශේෂයෙන් තල ගස අතීත ජන සමාජයේ මිනිසාට බෙහෙවින් සමීපව තිබුණි.
හොඳින් මෝරන ලද තල් ගසෙහි කඳ කොටසින් මනුෂ්‍ය ආහාරයට සුදුසු පිටි සාදා ගත හැකිය. එම තල් පිටිවලින් පිට්‌ටු, තලප, වෙනත් රස කැවිලි සාදා ගත හැකිය. ඒ බව ' රොබට්‌ නොක්‌ස්‌' විසින් ලියන ලද වාර්තාවන්හි සඳහන් වෙයි. මෙහිදී විශේෂයෙන් සඳහන් කළ යුතු වන්නේ තල්, සහ තල වර්ග දෙකක්‌ බවයි. තල් කඳ පලා ගැනීමෙන් නිවාස ඉදි කිරීමට අවශ්‍ය දැව ලබා ගෙන ඇත. තල් ගසෙහි පිති වලින් කඹ, ලණු, කුලු වැනි භාණ්‌ඩ නිපදවා ගත්හ. තල් සහ තල අතු වලින් නිවාස සෙවිලි කර ගත්හ. තල් ඉරටු වලින්, කොළ වලින් විවිධ අත්කම් භාණ්‌ඩ නිපදවා ගත්හ. තල් ගොබ වලින් වටාපත්, වට්‌ටි පෙට්‌ටි, මලු, පැදුරු, ලාම්පු ආවරණ, නොයෙක්‌ විසිතුරු භාණ්‌ඩ නිපදවා ගත්හ. තල අතු සෙවිලි කරන ලද නිවස අමුතු සිසිලසක්‌ ලබා දුනි. එසේම ඒවා වසර ගණනාවක්‌ පැවතුනි. තල කාළ පැලලි මගින් අව්වෙන්, වැස්‌සෙන්, සුළගින්, පින්නෙන් ආරක්‌ෂාව ලබා ගත්හ. පැරණි ගැමියාගේ උත්සව අවස්‌ථාවන්හි තල අතු නැතිවම බැරි විය. ' තල අතු මූට්‌ටුව ' නැමති සැරසිල්ල මංගල අවස්‌ථාවන්හි අනිවාර්යයෙන්ම සකස්‌ කර ගත් බව දැන ගත හැකි විය. පසු කාලීන ඇතැම් නිකායික භික්‌ෂූන් වහන්සේලා ද කුඩයක්‌ වෙනුවට පරිහරණය කළේ තල ගොබයෙන් සකස්‌ කරන ලද ගොටු අත්තකි. පැරණි ගැමියා වැසි කාලයෙහි ගමන් බිමන් යන විට කුඩයක්‌ වෙනුවට පාවිච්චි කළේ තල අත්තකි. එපමණක්‌ නොව කුඹුරෙහි, හේනෙහි වැඩ කරන විට අව්වෙන් වැස්‌සෙන් ආරක්‌ෂා වීමට ද තල අත්තක්‌ හිසලා ගත්තේ ය. වැසි දිනවල ගම්බද කාන්තාවන් තල අත්තක්‌ හිසලාගෙන ගොයම් නෙලන අයුරු මෑත භාගයේ ද දැක ගත හැකි විය. තල අත්තෙහි මුල් කොටස ගොටුක්‌ වශයෙන් සකස්‌ කර ගත් පසු පහසුවෙන් හිස මත රඳවා ගත හැකිය. පුරාණ උඩරට යුද භටයන් අත ද නිරන්තරයෙන් තල අත්තක්‌ තිබුණ බව 'රොබට්‌ නොක්‌ස්‌' සඳහන් කරයි. මෙකල ද මහනුවර දළඳා පෙරහැරෙහි තල අතු රැගෙන යන්නේ එම කරුණ සංකේතවත් කිරීමට ය.
තල ගස පිළිබඳවත්, තල මල පිළිබඳවත් විවිධ ජන කවි බිහි විය. එම ජන සාහිත්‍යයෙන් පෙනෙන්නේ එකල තල ගස ජන ජීවිතයට කොතෙක්‌ සමීපව තිබුණේද යන කරුණයි. ඒ අනුව එදා ගැමියා තල ගස ගැන, තල මල ගැන වර්ණනාත්මක කවි ගෙතූහ. ඒ නිසා 'තල මලේ කවි' යනුවෙන් වෙනම ජන කවි සාහිත්‍යයක්‌ ගොඩනැඟුනි.
එදා හෙලදිව රාජ සමයෙහි සියලු කටයුතු සඳහාම තල් පත් යොදා ගන්නා ලදී. ඒ නිසාම තල් පත ලැබුවේ මහත් සැළකිල්ලකි. පන්සියයක්‌ රහතන් වහන්සේලා එක්‌ව මාතලේ ආලෝක විහාරයේ දී ත්‍රීපිටකය ප්‍රථම වතාවට ග්‍රන්තාරූඪ කළේ පුස්‌කොළ නොහොත් තල කොළ වලය. ඒ සඳහා තල කොළ ගෙනාවේ 'ගලතරේමැඩිල්ල' නම් ස්‌ථානයෙන් බව සඳහන් වෙයි.
'වීදාගම මෛත්‍රී' හිමියන් ද මෙම ගලතර ගම්මානයට වැඩම කොට වස්‌ වසා සිටි බව සඳහන් වෙයි. සිංහල රජ දවස ලේඛන කටයුතුවල නිරත පිරිස්‌ මෙම ගමෙහි වාසය කර ඇත. පැරණි ලංකාවේ ත්‍රීපිටක ධර්මය, වෛද්‍ය ශාස්‌ත්‍රය, යන්ත්‍ර මන්ත්‍ර, සන්දේශ කාව්‍ය ඇතුළු සාහිත්‍යය ග්‍රන්ථ ලියන ලද්දේත්, රජුගේ අන පණත්, සන්නස්‌, කේන්දර, මලපත්, තුඩ පත් ලියන ලද්දේත් තල් පත් නොහොත් පුස්‌කොළ වලයි.
තල් පත් වල ලියන ලද පොත් වලට ජනතාව අතර විශේෂ සැළකිල්ලක්‌ තිබුණි. ඔවුන් ඒවා නිකම්ම පොත් වශයෙන් නොව, 'පොත් වහන්සේලා' වශයෙන් හැඳින්වීමට වග බලා ගත්හ. මාතලේ ආලෝක විහාරයේ ත්‍රිපිටකය ග්‍රන්ථාරූඪ කළ 'වලගම්බා' රාජ සමයෙහි සිට වර්තමාණය දක්‌වා පුස්‌කොළ පොත් දහස්‌ ගණනක්‌ අපටදායාද වශයෙන් උරුමව පවතියි. වසර සිය දහස්‌ ගණනක්‌ තිස්‌සේ මේවා විනාශ නොවී පවතින්නේ, නිවැරදි තාක්‌ෂණික ක්‍රමයන්ට අනුව මෙම පුස්‌කොළ පොත් සකස්‌ කර ගැනීමේ ප්‍රතිඵලයක්‌ වශයෙනි. පුරාණයේ වෙසෙසින්ම තල ගොබය ප්‍රයෝජනයට ගැනුනේ පොත් ලිවීම සඳහාම ය. පුස්‌කොළ අකුරු ලිවීම හැම දෙනාටම කළ නොහැක. එය ප්‍රායෝගිකව පුරුදු පුහුණු කළ යුතු අගනා ශිල්ප ක්‍රමයකි.
පුස්‌කොළයේ අකුරු ලිවීමේ කලාව ද අනෙකුත් බොහෝ ශිල්ප මෙන්ම භාරතයෙන් ලැබුණ දායාදයක්‌ වශයෙන් සැළකිය හැකි ය. භාරතය ඔස්‌සේ ලංකාවට පැමිණි හ්‍යත්සාං, අල්බරුනි වැනි දේශාටකයන්ගේ වාර්තා වල ද පුස්‌කොළවල අක්‌ෂර ලිවීම ගැන සඳහන් වෙයි. මහා කවි කාලිදාසයන්ගේ සුසෘතයේත් වරාහමිහිර ග්‍රන්ථයේත් පුස්‌කොළ ගැන සඳහන් වෙයි. ලංකාවේ ලේඛණ කලාව ආරම්භ වූයේ දෙවනපෑතිස්‌ රජ සමයෙහි ය. ක්‍රි. පූ . 250 සිට 210 කාලයේ බුදු සමය ආරම්භක අවධියේ ත්‍රිපිටක ධර්මය ආරක්‌ෂා කර ගෙන පැමිණියේ ස්‌මෘතිධාරීන් විසිනි. ඔවුන් අතර 'ත්‍රිපිටකධාරී චූලාභය' මධිමභාණක දේව, දීඝභාණක වැනි අය ප්‍රධාන වෙති. ඔවුනට ස්‌මෘති ශක්‌තිය හෙවත් මතක ශක්‌තිය තිබුණි. මහාවංසයේ සඳහන් පරිදි, දීඝභාණක අභය තෙරුන්ට නව වැනි වියේ සිට සියලු සිදුවීම් මතකයේ තිබුණි. 'මහාගතිම්භ' තෙරුන්ට පස්‌ දවසකට අයත් සිද්ධි සිහිපත් කළ හැකි ය. ත්‍රිපිටකධාරී චූලාභය හිමියෝ අනුරාධපුරවාසී සියලු දෙනාගේ නම් මතකයෙන් ප්‍රකාශ කළහ.
භාණක පරම්පරාව විසින් මතකයේ තබාගෙන පැමිණි බුද්ධ ධර්මය පසු කාලයේ දී පුස්‌කොළ වල ලියන ලදී. මහානාග (5 වන සියවස) රජ දවස හෙලටුවා පාලියට නැඟුනේ 'බුද්ධඝෝෂ' හිමියන් විසිනි. පුස්‌කොළ ග්‍රන්ථ ලිවීමේ කලාව වර්ධනය කිරීම පිණිස රජවරු අනුග්‍රහය දැක්‌වූහ. අතීතයේ බොහෝ රජවරු ලේඛකයෝ, සාහිත්‍යධරයෝ වූහ. 5 වන කාශ්‍යප රජතුමා දම්පියා ගැටපදය, අබාසලමෙවන් රජු සියබස්‌ලකර, දෙවන පැරකුම්බා රජු කව්ළුමිණ, වැනි සම්භාව්‍ය ග්‍රන්ථ ලියූ අතර, 4 වන පැරකුම්බා, 6 වන පැරකුම්බා, කීර්ති ශ්‍රී රාජසිංහ, වැනි රජ වරු ග්‍රන්ථ කරණය විෂයෙහිලා විශේෂ අනුග්‍රහයන් දැක්‌ වූහ. එහෙත් දිරාපත් වන තල් පත්වල රාජ්‍යය ලේඛණ ලිවීමට රිසි නොවූ 'නිශ්ශංකමල්ල' රජතුමා තඹ පත් සහ ශිලා ලේඛණ ඒ සඳහා යොදා ගත්තේ ය. හෙතෙම පුස්‌කොළ පොතක අනුරුවට අනුව පොළොන්නරුවේ 'ගල්පොත' සෙල් ලිපිය පිහිටුවන ලදී.
වෛතුල්‍ය වාදය නිසා පුස්‌කොළ පොත් විශාල ප්‍රමාණයක්‌ විනාශ විය. වෛතුල්‍යවාදය නුසුදුසුය'යි සැළකූ ථේරවාදීහු එම ග්‍රන්ථ විනාශ කළහ. නිකායසංග්‍රහය) වෝහාරතිස්‌ස රජු ථේරීය නිකායිකයන්ගේ බස්‌ පිළිගෙන 'කපිල' පඬිවරයාගේ විනිශ්චය අනුව, වෛතුල්‍යවාදී පොත් ගිනිබත් කළේ ය. කාලිංගමාඝ ආක්‍රමණිකයා ද වෛතුල්‍යවාදී බෞද්ධ පුස්‌කොළ පොත් ගිනි තබා විනාශ කළ අතර, අරිට්‌ටකීවෙණ්‌ඩුගේ උපදෙස්‌ පරිදි සීතාවක 1 වන රාජසිංහ රජු ද බෞද්ධ පුස්‌කොළ පොත්පත් විනාශ කළේ ය. පෘතුගීසීන් ආක්‍රමණය නිසා මුහුදුබඩ ප්‍රදේශවල පොත් පත්
රැසක්‌ විනාශ විය. ඉංගී්‍රසීන් ද වටිනා පොත් පත් රැසක්‌ සහ විවිධ ලේඛණ රැසක්‌ ඔවුන්ගේ රටට රැගෙන ගිය නිසා, ඒවා අපට අහිමි විය. 'පුස්‌කොළය' යන්නෙහි අරුත වන්නේ ' කිසිවක්‌ ලියා නැති කොළය ' යන්න ය. මෙම පුස්‌කොළ වල යමක්‌ ලිවූ පසු එය පොතක්‌ බවට පත් වෙයි. පුස්‌කොළ පොත් අපේ රටට පමණක්‌ ආවේණික දෙයක්‌ නොවේ. ක්‍රි . ව . 1030 පමණ ආරම්භ වූ බවට සාධක ඇත. මෙසේ දීර්ඝ ඉතිහාසයකට උරුම කම් කියන එම පුස්‌ කොළ පොත් ඒසා කලක්‌ සුරක්‌ෂිතව පවතින්නේ කෙසේද ?. ඒවා නිවැරදි තාක්‌ෂණය අනුව නිපදවූ නිසා මෙන්ම, එම පොත්පත්වල අන්තර්ගත කරුණු ජන සමාජය මහත් බැතියෙන් පිළිගත් නිසා විය යුතුය. පුස්‌කොළ පොත් සකස්‌ කිරීමේදී පැරණි චාරිත්‍ර අනුව, පළමුව කළ යුතු වන්නේ සුදුසු ගොබයක්‌ තිබෙන තල ගසක්‌ සොයා ගැනීමයි. එහි ගොබය වෙනත් අයකු විසින් නොගන්නා ලෙස කිසියම් සළකුණක්‌ තැබිය යුතු ය. අනතුරුව සුදුසු දිනක පෙරහැරින් ගොස්‌, සුබ මොහොතින් ගොබය කපාගෙන, පෙරහැරින් පැමිණීම පැරණි චාරිත්‍රය වෙයි. වෙනත් අතු රිකිලි නොමැති නිසා තල ගසට නැගීම දුෂ්කර කාර්යයකි. ඒ සඳහා ද පළපුරුදු අයෙක්‌ සිටිය යුතුය. තල ගස අයිතිකරු ගොබය ප්‍රදානය කළේ පිං සළකාගෙනම ය. එය එදා ගැමි සමාජයේ පැවති විශිෂ්ඨ ලක්‌ෂණයකි. තල ගොබය පැසී, විසිරීමට ප්‍රථම කපා ගත යුතු ය. ඉන් පසු එහි ඉරටු හෙවත් කූර ඉවත් කරති. එසේ ඉරටු ඉවත් කළ තල කොළ එකිනෙක රැගෙන රවුමට එතීම ඊළඟ කාර්යයි. මෙලෙස ඔතන ලද රවුම් නොහොත් රෝද 'වට්‌ටු' යනුවෙන් හඳුන්වයි. එම වට්‌ටු කැප්පෙටියා කොළ, පැපොල් කොළ, අන්නාසි ගැට, පැපොල් ගැට සහිත භාජනයක දමා, ජලය මිශ්‍ර කර, පැය කිහිපයක්‌ තම්බා ගනියි. කොළයෙහි තිබෙන කසට ගතිය ඉවත් කර ගැනීම මෙහි අරමුණ වේ. මෙලෙස තම්බා ගත් වට්‌ටු දින දෙක තුනක්‌ අව්වේ වියලා ගත යුතු ය. ඉන් පසු රාත්‍රි කාලයෙහි එලිමහනෙහි පින්නට දමා, උදයේ රැගෙන දිග හැර, පැය කිහිපයක්‌ පවනෙහි වියළා ගත යුතු ය. නැවතත් අව්වේ දමා වියලා ගත යුතු ය. මේ අයුරින් දින කිහිපයක්‌ වියලා ගැනීමෙන් පසු තල කොළය මැනවින් පදම් වෙයි. මෙම කොළ නැවතත් වට්‌ටු නොහොත් රෝද වශයෙන් ඔතා, දුම් මැස්‌සක්‌ වැනි තැනක තැබූ පසු අවශ්‍යය අවස්‌ථාවක ප්‍රයෝජනයට ගත හැකි වේ.
මීළඟ කාර්යය වන්නේ පිළියෙල කර ගත් තල කොළය අකුරු ලිවීමට සුදුසු අයුරින් සකස්‌ කර ගැනීමයි. පළමුව මෝල් ගසක ප්‍රමාණයේ රුක්‌ අත්තන, පුවක්‌, ගැඩුම වැනි ලීයක්‌ ගෙන සුදුසු ප්‍රමාණයේ උසකින් හරහට බැඳ ගත යුතු ය. කොළය මැදීමට පෙර, පැයක්‌ දෙකක්‌ ජලයේ පොඟවා ගත යුතු ය. ඉන් පසු කොළයෙහි කෙලවර කිලෝග්‍රෑම් දහයක පමණ බර ගලක්‌ වැනි දෙයක්‌ බැඳ, අනෙක්‌ කෙළවරින් අල්ලාගෙන, ඉහළ පහළ අදිමින්, සකස්‌ කර ගත් ලීයේ මැදිය යුතු ය. විනාඩි දහයක්‌ පමණ එලෙස මැඳීමෙන් පසු කොළය හොඳින් ඔපවත් වෙයි. මෙසේ මදින ලද කොළය අවශ්‍ය ප්‍රමාණයට කපා ගත යුතු ය. එය කොළයෙහි ප්‍රමාණය අනුවත්, ලිවීමට අදහස්‌ කරන ග්‍රන්ථය අනුවත් තීරණය කර ගත යුතුය.ඉන් පසු සිදුරු විදීමේ කාර්යය සිදු වෙයි.
ආයාමෙන චතුර්භාගම් - ත්‍රීභාගං පුනරේනච
උභයෝත් සූත්‍ර මෙධ්‍යaන - තථා කාර්යාත්ඡද්‍ර ලක්‌ෂණම් '
යනුවෙන් දක්‌වා ඇති පරිදි,'කපා ගත් කොළය තුනට නවයි. යළි එය දිගහැර සතරට නැමිය යුතු වෙයි. මේ අයුරින් තුනටත්, හතරටත් නවන ලද පරතර වල හරි මැදින් සිදුරු කර ගත යුතු ය' යන්න ඉහත සඳහන් ශොලෝකයෙහි අර්ථය වෙයි. ගිනියම් කළ යකඩ කූරක්‌ මගින් සිදුරු විද ගත හැකි ය. මෙලෙස විදින ලද කොළ මිටිය දෙපසින් ලෑලි දෙකක්‌ වැනි අච්චුවක්‌ තබා, හොඳින් තද කර, මුවහත් පිහියකින් කොළවල අතිරේක කොටස්‌ කපා දැමිය යුතු ය. මෙලෙස සකස්‌ කර ගත් කොළ මිටිය 'පොත් ගෙඩිය ' නමින් හඳුන්වයි. මෙම පොත් ගෙඩියට අයත් කොල වල දාරය රත් කළ යකඩ කූරක්‌ මගින් පුළුස්‌සන්නේ කෘමි උවදුරු වළක්‌වා ගැනීමට ය.
පොත් ගෙඩියෙහි එක කොළයක්‌ 'පත්ඉරුව' නමින් හඳුන්වයි. එවැනි පත් ඉරු කිහිපයක්‌ හඳුන්වන්නේ ' පත්කට්‌ටුව ' නමින්ය. දැන් අකුරු ලිවීමට සුදුසු පරිදි පොත් කොළ සකස්‌වී ඇත. මෙම පත්ඉරුවල ලිවීම ද මැනවින් පුරුදු පුහුණු කළ යුතු කාර්යයකි. ඒ සඳහා ගුරු ඇසුරින් ප්‍රායෝගික දැනුම ලබා ගත යුතු ය. හොඳින් පුරුදු පුහුණු වූ පසු අක්‌ෂර ලිවීම කරන අයුරු මෙසේ දක්‌වා ඇත.
' සමානි සම පාදානී - සමාසෝති සමාශිරහ්
අක්‌ෂරානි ප්‍රතිෂ්ටව්‍යා - මෘදූනි ලලිතානිච '
'අකුරු වල ප්‍රමාණය සමාන විය යුතු. ඉස්‌පිලි, පාපිලි, ඇලපිලි සමාන විය යුතු ය. එසේම මද තෙරපීමෙන්ම අක්‌ෂර ලිවිය යුතු ය' යනු එහි අර්ථය වෙයි. පුස්‌කොළවල අක්‌ෂර ලියන්නේ පන්හිදෙන්ය. පන්හිඳ වනාහී අමුතුම පෑනකි. නොහොත් උපකරණයකි. එය වානේ වැනි සවිමත් ලෝහයකින් නිපදවා ගනියි. ඇතැම් විට රනින්, රිදියෙන් ද හදාගනිති. විශේෂයෙන් රජවරුන්, ප්‍රභූවරුන් එවැනි රන් රිදී පන්හිඳෙන් රාජකීය අණ පණත් ලියා අත්සන් තබන ලදී. පන්හිඳ විවිධ හැඩයෙන් අලංකාරවත්ව නිපදවා ගැනීම ඒ ඒ ශිල්පියාට අයත් කාර්යයකි. මෙහි කෙලවර තුඩක්‌ වශයෙනුත්, මුදුන පිහිතලයක්‌ වශයෙනුත් සකස්‌ කර ගනිති. අක්‌ෂර ලිවීමට සුදුසු දිගකින් සහ බරකින් යුක්‌ත වීම අත්‍යවශ්‍ය වෙයි. පන්හිඳක තිබිය යුතු අංග කිහිපයක්‌ ඇත. එනම්, 1 . ඡත්‍රය 2. නාලය 3 . පත්‍රය 4. ගණ්‌ඩය 5. ලේඛනය යන මේවාය. ඒ බව,
'ඡත්‍ර පත්‍ර නාල ගණ්‌ඩ - චතුර්ද්වීත්‍රී ඒක මංගලම්
ලේඛනීය දසංගේන - සර්ව වීසති මංගලම් '
යනුවෙන් සඳහන්ය. මෙහි සඳහන් පරිදි ඡත්‍රය නම් කොටස අඟල් හතරක්‌ වෙයි. පත්‍රය අඟල් දෙකකි. නාළය අඟල් තුනකි. ගණ්‌ඩය අඟල් එකකි. ලේඛණය අඟල් දහයකි. සියල්ල එක්‌වූ විට අඟල් විස්‌සක්‌ වෙයි. මේ අයුරින් සකස්‌ කර ගත් පන්හිඳෙන් ලියන විට පත් ඉරු කීපයක්‌ රැගෙන, වමතින් අල්ලාගෙන, දකුණු පාදයේ දණහිසට ඉහළින් තබාගෙන ලිවීම කරති.
ලියන ලද අකුරු කළුමැදිය යුතු ය. එසේ නොකළොත් අකුරු පැහැදිළිව නොපෙනෙයි. කළුමැදීම සඳහා බෙහෙත් වර්ග කිහිපයක්‌ ප්‍රයෝජනයට ගනියි. ගැඩුම අගුරු,කැකුණ තෙල්, දුම්මල තෙල් මිශ්‍ර කර, අඹරා ගත් මිශ්‍රණය රෙදිකඩක ගල්වා, පුස්‌කොළයේ එක්‌ පැත්තක සිට අනෙක්‌ පැත්ත දක්‌වා අතුල්ලයි. ඉන් පසු පිරිසිදු රෙදි කැබෙල්ලකින් පිස දමයි. අනතුරුව කුරක්‌කන් පිටි තවරා පිරිමදියි. එයින් අමතර තෙල් ගතිය නැතිවී, අමුතු දීප්තිමත් බවක්‌ ඇතිවෙයි. එසේම කළුමැදීම නිසා, කෘමි උපද්‍රව නැතිව, කාලාන්තරයක්‌ හොඳින් පැවතීමට ද හේතු වනු ඇත. ඉහත ආකාරයට සකස්‌ කර ගත් පොතට පොත් කම්බයක්‌ යෙදිය යුතුය. එය පොතෙහි පිට කවරය වශයෙන් සැළකිය හැකි ය. පොත් කම්බය රන්, රිදී, ඇත් දළ හෝ ලීයෙන් සකස්‌ කර, විවිධ චිත්‍ර යොදා, ඉතා කලාත්මකව සකස්‌ කර ගනියි. චිත්‍ර වශයෙන් 'හංසපූට්‌ටුව, චතුර්නාරි පල්ලැක්‌කිය, පංචනාරි ඝඨය, ෂට්‌නාරි තොරණ, සප්තනාරි තුරංගය, අෂ්ඨ නාරි ඝඨය, නවනාරි කුංජරය, යනාදී කැටයම් යෙදූහ. පොතෙහි කොළ විසිරී නොයන ආකාරයට කපු නූලකින් හෝ නියඳ වලින් සකස්‌ කර ගත් නූලකින් බඳින ලදී. මුලින් සඳහන් කර ඇති පරිදි විදින ලද සිදුරු තුළින් එම නූල යවා හොඳින් තද කර බැන්ද පසු විසිර නොයයි. එම නූලෙහි අගට බොත්තමක්‌ වැනි පැතලි දෙයක්‌ ඇත් දළ වලින් හෝ ලෝහ වලින් සකස්‌ කර යොදයි. එසේ කරනුයේ නූල ඇදී යන නිසා ය. එම බොත්තම වැනි දෙය හඳුන්වන්නේ ' පොත්සකියා ' යන නමින් ය.
ලියන ලද පොතෙහි පිටු අංක යෙදීම ද විශේෂ ක්‍රමයකට සිදු කරයි. ඒ සඳහා සංස්‌කෘත හෝඩියෙහි ස්‌වරාක්‌ෂර 14 ද, ව්‍යඤ්ජනාක්‌ෂර 34 ද, අනුස්‌වර සහ විසර්ග ද යොදා ගනියි. ඒ අනුව පිටු අංක සඳහා සම්පූර්ණ වර්ණ සංඛ්‍යාව 544 ක් උපයෝගි කර ගනියි. පළමු පිටුවට අංකයක්‌ නැත. ශාස්‌ත්‍රීය ග්‍රන්ථයක්‌ සඳහා ' ස්‌වස්‌ථි' යන වචනය ද. ධර්ම ග්‍රන්ථයක්‌ නම් 'නමෝබුද්ධාය', නමශ්‍රීඝණාය, යන වචන යොදයි. පොත ලියා අවසන ' ආරොග්‍යමස්‌තු, සුභමස්‌තු වැනි වචනයක්‌ යොදති. පොත බැදීමට ද ශාස්‌ත්‍රානුකූල ක්‍රමයක්‌ ඇත. එනම්,
' පඨමේ දස සූත්‍රානී - පංචසූත්‍රානි මඩිමේ
ත්‍රිපනං ත්‍රිපනං බන්ධං - මාතා මාතං විදීයතේ '
මුදුනෙන් පොට දහයක්‌ ද, මැද පහක්‌ ද, තුනක්‌ තුනක්‌ වශයෙන් සිටින සේ බැඳ ගත යුතු ය. ඒ බව ඉහත සඳහන් ශ්ලෝකයෙන් පැහැදිළි කරයි. අක්‌ෂර ලිවීමේදී ප්‍රමාණයන් තුනක්‌ භාවිතා කරන ලදී. ගෝලාකාර අකුරු 'ගජාක්‌ෂර' ලෙසත්, චතුරශ්‍රාකාර අක්‌ෂර 'සිංහාක්‌ෂර' ලෙසත්, ඉතා කුඩා අක්‌ෂර 'හංසාක්‌ෂර' ලෙසත් හැඳින්වෙයි. වාක්‍යයක්‌ අවසන යොදන විරාම ලකුණ 'කුණ්‌ඩලය' ලෙසත්, එකම පදය නැවත නැවත ලිවීම වෙනුවට යොදන ලකුණ 'පෙය්‍යාලම' ලෙසත් දක්‌වයි. මෙම පෙය්‍යාලම අවස්‌ථා හතරකදී භාවිතා කරයි. එනම්, 1 . ආදි පෙය්‍යාලම 2. මධ්‍ය පෙය්‍යාලම 3. අන්ත පෙය්‍යාලම 4. සර්ව පෙය්‍යාලම යනුවෙනි. පොත ලියන වර්ෂය දැක්‌වීමට ද විශේෂිත ක්‍රමයක්‌ තිබුණි. වර්ෂ දැක්‌වූයේ බුද්ධ වර්ෂ, ශක වර්ෂ ක්‍රමයටයි. 16 වන සියවසෙන් පසු, ක්‍රිස්‌තු වර්ෂ ක්‍රමයට යොදන ලදී. මාසය දැක්‌වූයේ 'චන්ද්‍රමාස්‌ ක්‍රමයට ය. පෑලවිය, දියවක, තියවක, ජලවක, විශේනිය, ශටවක, සත්වක, අටවක, නවවක, දසවක ආදී වශයෙනි.
මහනුවර යුගයේ දී කටපයාක්‌ෂර ක්‍රමයට අක්‌ෂර යොදා වර්ෂය ලිවීම ජනප්‍රිය විය. ශත වර්ෂයට 'ශකාරීදම්' යනුවෙන් ද, බුද්ධ වර්ෂයට 'සුගතාරීදම්' යනුවෙන් ද, භාවිතා කෙරිණි. ශකාරීදම් චාරුදීපම් යන්න උදාහරණ වශයෙන් ගත් කළ, 'චාරුදීපම්' කියන වචනයේ ස්‌වර ඉවත් කළ විට 'රදප' වන අතර එම අක්‌ෂර වලට පිහිටන අංක වන්නේ 6281 වෙයි. ඒවා දකුණේ සිට වමට ලියන විට 1862 වර්ෂය වෙයි. 'සුගතාරීදම් ලාලගෝත්‍රම් යන්නෙහි ස්‌වර ඉවත් කළ විට 'ලලඝර' වෙයි. එයට අයත් අංකය නම්, 9932 යි. එවිට අදාල බුද්ධ වර්ෂය 2399 විය යුතු ය. පැරණි සමාජයේ මිනිසුන් අතර, ලිපි හුවමාරුව සිදුවූයේ ද තල් පත් මගිනි. ලිපියක්‌ යෑවීමේ දී අනුගමනය කළ සම්ප්‍රදායක්‌ තිබුණි. පුස්‌ කොළයේ ලිපිය ලියා, දැකුම්කළු ලෙස නවා, පුස්‌ කොළ තීරු වලින් බැඳ, මුද්‍ර තබා යෑවීම සිරිතයි. ලිපිය බැඳීමේ ශාස්‌ත්‍රීය ක්‍රමය මෙසේය.
' ඒකං ශතෘ ද්වයං මිත්‍රං - තීණී බන්ධුං චතුර් ප්‍රභූං
පංච මාතා පිතා භාත්‍රීනාම් - ෂඩ් ගුරුං සප්ත භූපතිං '
එක්‌ වටයක්‌ බඳින්නේ සතුරා වෙත යවන ලිපියකි. වට දෙකක්‌ බඳින්නේ මිතුරා සඳහා යවන ලිපියකි. තුන් වටයක්‌ නෑයා සඳහාය. සතර වටයක්‌ බඳින්නේ ප්‍රභූවරයා සඳහාය. මව, පියා, සහෝදරයා වෙනුවෙන් පස්‌ වටයකි. ගුරුවරයා වෙනුවෙන් වට සයකි. රජතුමාට යවන ලිපිය සත් වටයක්‌ බැඳිය යුතුය. ඒ අනුව ලිපිය ලැබෙන විටම එය ලැබෙන්නේ කාගෙන්ද යන්න ලිපි හිමියාට දැන ගත හැකි ය.
වර්තමාණයේ මෙන් කඩදාසි හෝ මුද්‍රණ ශිල්පය නොතිබුණ පුරාතණයෙහි මිනිසුන් තම දැණුම් සම්භාරය ගබඩා කිරීමටත්, අසූහාරදහසක්‌ ධර්මස්‌කන්ධය නොනැසී චිරාත් කාලයක්‌ පැවතීමටත්, තමන් දැන උගත් වෛද්‍ය ශාස්‌ත්‍රය, නක්‌ෂත්‍රය, මන්ත්‍ර ශාස්‌ත්‍ර, ශාන්ති කර්ම මතු පරපුරට උරුම කර දීමටත් ගත් වෙහෙස කොතරම්ද ? එම උත්සාහයේ ප්‍රතිඵල අද අපට අත්විඳිය හැකිය. මෙම පොත්වලට ඔවුන් තුළ පිහිටි ගෞරවය ද අති මහත් ය. මෙම 'පොත්වහන්සේලා' ලියූ ලේඛකයන් විසින් ඒවා ලියන ලද්දේ මුදල් හදල් ඉපයීමට නොව, හුදෙක්‌ පිං සළකා, පරාර්ථ චරියාවෙන්ම ය. ඒ බව පොත් අවසානයෙහි සඳහන් කර ඇති මෙවැනි වාක්‍ය වලින් පසක්‌ වෙයි.
'ලිඛාය පාලිතෝ ධම්මං - නවකෝටි සහස්‌සකං
ඛප්පං අක්‌ඛර ගණනාය - චක්‌කවත්ති භවිස්‌සති '
'මෙම පොත ලිවීමෙන් ලබන පිනෙන් අකුරක්‌ අකුරක්‌ ගණනේ සක්‌විති සැප ලැබේවා.....' යන කියමන් වලින් එය පැහැදිළි වෙයි. පොත ලියන ලද ලේඛකයාගේ නම ද නිහතමානීව කවියන් හෝ ගාථාවකින් සඳහන් කරන අවස්‌ථාවන් ද ඇත.
ලිව්වා අකුරුත් සොඳ නැත
ලිව්වා පද වැරදිත් ඇත
ලිව්වා පද පණ්‌ඩිත වෙත
'සිරිමලියා' ලිව්වේ පොත
මෙසේ ලියා අවසන් කරන ලද පොතෙහි ලේඛකයාගේ නම ද, පිටපත් කළ අයගේ නම ද, බරපැන් ගෙවූ අයගේ නම ද සඳහන් කරයි. එමෙන්ම විවිධ ප්‍රාර්ථනාවන් ද කරයි. මේ එවැනි ප්‍රාර්ථනාවකි.
'අද්දා තස්‌සානුභාවේන - පඤ්ඤවාච භවා භවේ
හුත්වා මෙත්තෙය සම්බුද්ධ - කාලේ සන්ති සුඛං ලභේ '
මෙය ලියූ පිනෙන් උපදින භවයක්‌ පාසා ප්‍රඥාවන්තයෙක්‌ වේවා....... මෛත්‍රී බුදුන් සමයෙහි නිවන් සැප ලැබේවා..... මෙය එක්‌ ප්‍රාර්ථනාවකි.
මහනුවර යුගය වන විට නිර්මල බුදු දහම අනතුරට පත් වෙමින් තිබුණි. එනමුදු එකල විසූ ගිහි පැවිදි පඬිවරුන්ගෙන් සිදු වූ අමිල මෙහෙය නම්, බුදු දහම පුස්‌කොළ පොත් වල ලියා තැබීමයි. විශේෂයෙන් එම යුගයෙහි විසූ ගනින්නාන්සේලා ගෙන් මෙම කාර්ය ඉතා මැනවින් ඉටු විය. ඔවුන් ඒවා ලීවා පමණක්‌ නොව පන්සල් වල පොත්ගුල් පවත්වා ගෙන යමින් ඒවා සුරක්‌ෂිත කිරීම ගත් උත්සාහය ප්‍රසංසනීය වෙයි. වසර දහස්‌ ගණනක්‌ වුව ද මෙම පොත් විනාශ නොවී පවතින්නේ . ඒවා නිපදවීමේ දී අනුගමනය කරන ලද නිවැරදි තාක්‌ෂණික ශිල්පීය ක්‍රමවේදයන් නිසා බව පිළිගත යුතු ය. පැරණි සම්භාව්‍ය ලේඛකයන් විසින් ලියන ලද අගනා පුස්‌කොළ පොත් වලින් වැඩි කොටසක්‌ අද දැකිය හැකි වන්නේ ආසියාතික මෙන්ම, බටහිර කෞතුකාගාර වල බව වීම ඛේදනීය තත්ත්වයකි. අද වන විට අපේ විහාරස්‌ථාන වල පැරණි පුස්‌කොළ පොත් තිබුණ ද, ඒවා කිසිම සැළකිල්ලක්‌ නොදක්‌වා අව්වෙන්, වැස්‌සෙන්, වේයන් මීයන්ගෙන් විනාශ වීමට ඉඩ හැර තිබීම දැකිය හැක. එපමණක්‌ නොව, බුදු හිමියන්ගේ අත් අකුරු (ලෝඩ් බුද්ධාස්‌ හෑන්ඩ් රයිටින්) යෑයි කියමින්, විදෙස්‌ සංචාරකයන් රවටමින් පුස්‌කොළ පොත්කොළ කැබලි වශයෙන් කපා විකුණන ආකාරය ද සංචාරක කලාපවල දී දැකිය හැක. මෙවැනි දෙය දැකීමෙන් සාහිත්‍යකාමීන් ගේ, දේශ හිතෛශීන් ගේ හදවත් කම්පාවට පත්වනු නොඅනුමාන ය. අද වන විට තල කොළයේ අක්‌ෂර ලියන ශිල්පය පිළිබඳ දැනුමක්‌ ඇති අය ද ඇත්තේ අතළොස්‌සකි. කප්රුකක්‌ වැනි තල ගස ද කිසිදු ප්‍රයෝජනයකට නොගන්නා ගසක්‌ බවට පත්ව අභාවයට යමින් පවතියි.
පාදක සටහන් - මහාවංසය සිංහල - බෞද්ධ සංස්‌කකෘතික මධ්‍යස්‌ථානය දෙහිවල. 2004
ශ්‍රී ලංකා සඟරාව - ලංකාණ්‌ඩුවේ ප්‍රවෘත්ති දෙපාර්තමේන්තුව 1958 කලාප
පුන්කලස ශාස්‌ත්‍රීය ලිපි සරණිය- සීමාසහිත එක්‌සත් ප්‍රවෘත්තිපත්‍ර සමාගම, 2007 සැප්තැම්බර්
ලක්‌දිව සෙල්ලිපි - කොත්මලේ අමරවංශ හිමි, සීමාසහිත ඇම්. ඩී.ගුණසේන සහ සමාගම 1969
උඩරට මහ කැරැල්ල 3 ඛාණ්‌ඩය - තෙන්නකෝන් විමලානන්ද, සීමාසහිත ඇම්. ඩී. ගූණසේන සහ සමාගම
එස්‌. එස්‌. අබේකෝන් - තලකොළය වටාපතක්‌වන්නේ මෙහෙමයි- ඉරිදා ලංකාදීප 2016 සැප්. තක්‌සලාව
බටුගොඩ ජයසුන්දරාරාම මහා විහාරාධිපති, හාරිස්‌පත්තුවේ අධිකරණ සංඝ නායක, ධර්මවේදී, මාධ්‍යකලාකීර්ති
නාලන්දේ විමලවංශ හිමි
ශ්‍රී ජයසුන්දරාරාම මහා විහාරය
